Onderzoek van het Kenniscentrum Eikenprocessierups toont aan dat de rupsen in grote aantallen in verlengde diapauze kunnen gaan. Niet alleen kunnen ze in de grond verpoppen, ze kunnen ook na tenminste 10 maanden als rups weer uit de grond komen en terug de boom in kruipen. Positief is dat ook sluipvliegen en -wespen in de grond overleven. Ze parasiteren vooral de mannetjes.
Op diverse plaatsen werden de afgelopen jaren in juni en soms eind mei eiken aangetroffen die opeens vol zaten met eikenprocessierupsen in het vierde larvestadium, dus met brandharen. Het blad van deze bomen was veel minder aangevreten dan je op basis van het grote aantal ver ontwikkelde rupsen zou verwachten.
Ook op locaties waar in het voorjaar preventief gespoten was met nematoden of bacteriën deed dit verschijnsel zich voor. Experts vermoedden al dat dit het gevolg zou zijn van rupsen die in verlengde diapauze zijn geweest en vervolgens uit grondnesten omhoog kruipen om weer te gaan vreten. Op basis van een aantal jaar onderzoek stelt het Kenniscentrum Eikenprocessierups nu vast dat dit inderdaad het geval is.
Het onderzoek
In 2018 markeerden onderzoekers twintig bomen waaruit eikenprocessierupsen tussen eind juni en begin juli de bodem in kropen. Ze volgden de bomen nauwgezet om te kijken hoe het aantal rupsen zich zou ontwikkelen.
Voorjaar 2019: rupsen uit eitjes
In 2019 kropen eerst eikenprocessierupsen ’gewoon’ uit de eitjes die door vlinders in 2018 werden afgezet. Deze rupsen vormden volgens het normale patroon de karakteristieke nesten.
Zomer 2019: rupsen uit de grond
Vanaf begin juni tot medio juni 2019 kwamen de eerste eikenprocessierupsen uit de grond. Deze rupsen verkeerden in het vierde larvestadium. Opeens zaten er grote plakkaten rupsen in de bomen, terwijl deze nog volop in blad stonden. De populatie uit de grond mengde zich met de aanwezige populatie in de eiken met kaalvraat tot gevolg. Vanaf 7 juli 2019 trokken de eerste groepen rupsen weer de grond in om in verlengde diapauze te gaan, vaak aan de voet van de eik, maar ook in muizenholen iets verder van de boom gelegen.
Late zomer 2019: vlinders uit de grond
Om de uitkomst van de vlinders te bewaken, zijn twintig bomen gemarkeerd en voorzien van GPS coördinaten en zijn negen stammen ingepakt met horgaas. Na vernielingen bleven er zes netten over. Op 2 augustus 2019 begonnen de eerste vlinders uit de grond te komen en omhoog te kruipen langs de stam. Achter drie van de zes netten kwamen, alles bij elkaar, duizenden vlinders uit de grond achter het gaas. Opmerkelijk was dat in de dezelfde bermen ook vlinders uit het gras kwamen, ruim één meter van de eiken vandaan. Eikenprocessierupsen verpoppen dus niet alleen in bomen, maar ook in de grond.
Zomer 2020:
De onderzoekers bleven de rupsen volgen. Per boom telden ze hoeveel rupsen er de grond in kropen. In totaal zijn er vanuit de zes bomen zo’n tienduizend rupsen de grond in gegaan. Om de verdere ontwikkeling te volgen, plaatsten de onderzoekers dit jaar opnieuw netten rondom zes bomen, nadat de rupsen in de bodem gekropen waren.
Sluipvliegen
Er werden dit jaar 4646 vlinders achter de netten gevangen. Dit waren 1803 mannetjes en 2843 vrouwtjes. Daarnaast werden er 2432 sluipvliegen en 273 sluipwespen gevangen. Normaal gesproken zijn er ca 1,5x zoveel mannetjes als vrouwtjes. De natuurlijke vijanden lijken dus een voorkeur te hebben voor mannetjes. Ook bleek dus dat de parasieten met de rupsen mee de grond in gaan en in staat zijn daar weer uit te kruipen.
Bekijk hieronder een video die Silvia Hellingman van Kenniscentrum Eikenprocessierups maakte van het onderzoek.
