Een nieuwe studie van het Kenniscentrum Eikenprocessierups wijst uit dat de levenscyclus, en daarmee de bestrijding van eikenprocessierupsen, door het vormen van grondnesten een stuk ingewikkelder wordt. De rupsen met brandharen komen in juni opeens uit de grond tevoorschijn. Dat is ruim ná de periode waarin preventieve bespuitingen effect hebben.
Al sinds 2010 is bekend dat eikenprocessierupsen in bepaalde situaties de eikenbomen verlaten en in de grond kruipen om te verpoppen. Een jaar geleden concludeerde het Kenniscentrum dat eikenprocessierupsen in verlengde diapauze kunnen gaan. Ze verblijven dan als rups in het vierde larvestadium, of als pop één of meerdere jaren in rust, voordat ze weer actief worden.
Opeens uitbraken
Het in rust gaan verklaart het opvallende verschijnsel dat in de loop van het rupsenseizoen opeens uitbraken plaatsvonden van eikenprocessierupsen op plekken waar in het voorjaar intensieve preventieve bespuitingen waren uitgevoerd. Ook werden op sommige plekken grote hoeveelheden rupsen in de bomen aangetroffen, terwijl er nauwelijks vraat aan de bomen zichtbaar was.
Om meer bewijs voor het bestaan van grondnesten en diapauze te verkrijgen, en om meer inzicht te krijgen in de levenscyclus, volgen onderzoekers van het Kenniscentrum populaties in verschillende bomen om vast te stellen wanneer ze de grond in zijn gegaan en wanneer ze eruit komen.
In 2018 is een aantal bomen gevolgd waar vanuit de rupsen, in de periode van 28 juni tot 1 juli 2018, de grond in zijn gegaan. Hieronder een video waarin de resultaten getoond worden.
Waar en wanneer de grond in?
De aanwezigheid van grondnesten heeft consequenties voor het beheer. Er is echter nog veel onbekend over waar en wanneer eikenprocessierupsen de grond in gaan, wanneer ze in diapauze gaan en hoe lang ze in diapauze blijven. Tot nu toe denken de onderzoekers dat de volgende factoren een verlengde diapauze veroorzaken:
-Hitte in de periode van nestvorming. Als de nesttemperatuur hoger dan 32 graden wordt en de boom geen beschutting biedt. De rupsen verlaten dan de bomen en zoeken een koele plek in de grond.
-Te veel rupsen waardoor voedseltekort dreigt, veroorzaakt een verdeling van de populatie.
Als er te veel verstoring is, omdat ze massaal door allerlei natuurlijke vijanden worden aangevallen, trekt een deel van de populatie de bodem in. Vaak komen dan sluipvliegen/sluipwespen uit de grond in plaats van een vlinder.
-Aanhoudende droogte zoals in 2018 kan leiden tot dorre bladeren, waardoor de voedselkwaliteit van het blad minder goed wordt. De bladeren die in de tweede uitloop van de eik aan de boom komen, krijgen onder droge omstandigheden vaak last van eikenmeeldauw, wat de rupsen ook niet meer lekker smaakt. We zien in die situaties dat ze dan vaak de bomen verlaten.
-Bomen die hoog opgesnoeid zijn en geen beschutting bieden voor de rupsen, of jongwasbomen die te weinig ruimte bieden voor de nesten, vergroten de kans dat de rupsen de bomen verlaten. Het gaat dan alleen om situaties waarin sprake is van veel rupsen. Kleine nesten worden wel in de bomen gevormd, vaak ook laag aan de stam.
Beheersing gecompliceerder
De aanwezigheid van grondnesten maakt de beheersing van processierupsen een stuk gecompliceerder. Preventieve bespuitingen vroeg in het jaar zijn dan minder effectief, en er is gedurende het rupsenseizoen meer alertheid geboden op het verschijnen van een ’nieuwe’ lichting rupsen vanuit de bodem.
Tijdens inspecties is het verstandig om op te letten of de nesten verlaten zijn en dat dan te registreren. Een verlaten nest hangt slap aan de boom en bevat alleen vervellingen en uitwerpselen. Aan de stam is een verlaten nest plat. Dit nest bevat eveneens vervellingen en uitwerpselen op de grond.
Nematoden
Indien locaties bekend zijn, is het beheersen van de rupsen die zich in de grond bevinden heel makkelijk met het inzetten van insectparasitaire nematoden. Het Kenniscentrum Eikenprocessierups verwacht binnenkort met een protocol voor de toepassing van nematoden voor grondnesten te komen.
Landelijke bijeenkomst
Op de landelijke bijeenkomst rond de eikenprocessierups voor professionals die op 25 september 2019 plaatsvindt, zal dit onderwerp aan de orde komen.
