De extreme droogte van de afgelopen jaren heeft grote effecten op de vitaliteit van bomen. Vooral op de hogere zandgronden hebben de bomen veel te lijden. Daardoor worden ze gevoelig voor secundaire organismen zoals bastkevers en prachtkevers, die vaak de genadeslag geven.
Vooral in Oost- en Zuid-Nederland zijn veel bomen aan het aftakelen. In het landschap zijn vaak op grote afstand de ijle toppen van loofbomen te zien die slecht in het blad zitten, of van dode naaldbomen.
Veel bomen zijn dood, en open plekken in de bomenrijen geven aan dat er al bomen zijn omgezaagd. Over de primaire oorzaak, de droogte van de laatste jaren, is al veel geschreven.
Minder bekend is, dat ook insecten een belangrijke rol spelen. Verzwakte bomen krijgen soms de nekslag van secundaire insecten die ze niet kunnen afweren, wat gezonde bomen vaak wel lukt.
Letterzetter
Misschien wel het bekendste voorbeeld van een dodelijke bastkever is de letterzetter. Ips typographus is een tot 5 mm lang kevertje waarvan de larven zich ontwikkelen onder de schors van fijnspar Picea abies die daardoor afsterft. Gezonde fijnsparren hebben voldoende harsdruk om inborende kevers met harsdruppels te kunnen verdrijven. Maar zijn de bomen zwak, dan kan de kever de boom binnendringen en onder de bast een gang maken en eitjes leggen.
De laatste jaren is het de droogte die fijnsparren gevoelig maakt voor de letterzetter. In het begin zie je nog niet meteen dat de boom dood is; de kroon is vaak nog groen, terwijl de schors al begint los te laten. Aan de stamvoet van de bomen liggen hoopjes boormeel. Verder zitten er honderden uitvlieggaatjes in de schors. Onder de schors zit een mooi symmetrisch patroon van moeder- en larvengangen, soms een wirwar van gangen, die de sapstroom onderbreken.
Kaalslag
In bossen met sterfte in grote percelen fijnspar lijkt een herplant noodzakelijk vanwege de kaalslag en de CO2-doelstelling. Jonge sparren worden overigens niet aangetast en krijgen hun kans tussen de dode bomen.
Sommige natuurbeheerders zien de dode sparren niet als een ramp, maar juist als een verrijking vanwege het dode hout als bron van biodiversiteit. Daarnaast zorgen dode bomen voor open zonnige plekken in het bos waar planten, insecten en vogels veel baat bij hebben. Maar een eigenaar van een klein bosperceeltje ziet het natuurlijk met lede ogen aan.
Artikel
Naast de letterzetter zijn er nog meer bastkevers die hun kans grijpen door de droogte van de laatste jaren. Lees het artikel in Tuin en Landschap 19 van entomoloog Leen Moraal (Wageningen UR) over bastkevers of klik hier voor het artikel in ons digitale magazine (met inlog). Hierin bespreekt hij naast de letterzetter ook de lariksbastkever, de Japanse thujabastkever en de eikenprachtkever. Bovendien laat hij zijn licht schijnen over de mogelijke vervangers van de dode bomen.
