De aanwas van cultivars lijkt potentieel invasieve exoten in de kaart te spelen. Zo profiteren Miscanthus sinensis, Cortaderia selloana en Celastrus orbiculatus van het ruimere aanbod aan verschillende cultivars.
Dit blijkt uit de waarnemingen die zijn opgetekend in de NDFF-verspreidingsatlas. Enkele sierplanten die al sinds jaar en dag in Nederland worden toegepast, verspreiden zich pas recentelijk buiten de locaties waar ze zijn aangeplant. Zowel Floron als de Nvwa (Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit) vermoeden dat het ruimere aanbod aan cultivars een rol speelt.
Één plant die aan het verwilderen is, is Miscanthus sinensis. Al ruim een eeuw geleden als siergras ingevoerd in Europa vanuit China en Japan. Het siergras wordt steeds meer in siertuinen toegepast, maar ook als energiegewas. De laatste jaren neemt het aantal waarnemingen in het wild sterk toe.
Tientallen cultivars
Van Miscanthus sinensis ‘Adagio’ tot M. sinensis ‘Zwergzebra’, in de digitale namenlijst van Naktuinbouw beslaan de cultivars van Miscanthus vijf pagina’s, met op elke pagina zo’n achttien stuks. Wanneer je in tuinen verschillende van die cultivars door elkaar toepast, dan kunnen die elkaar bestuiven. De pluisvruchten van Miscanthus verspreiden zich vervolgens over forse afstanden geholpen door de wind. Ze vestigen zich veelal op kale, onbegroeide grond en vormen hardnekkige groeiplaatsen. De Verenigde Staten beschouwt Miscanthus als invasief en ook in Duitsland staat de soort op de ‘Graue Liste’ met potentieel invasieve planten.
Een tweede plant die zich meer voortplant omdat er extra cultivars op de markt zijn, is Cortaderia selloana (pampagras) – niet te verwarren met Cortaderia jubata (hoog pampagras) dat op de Unielijst van verboden soorten staat. Het pampagras dat oorspronkelijk uit Zuid-Amerika komt, wordt sinds 2008 steeds vaker in bermen, op braakliggende terreinen en in duingebieden aangetroffen.
Dit komt omdat er meer mannelijke planten op de markt komen. Pampagras is tweehuizig, er wordt alleen zaad gevormd als planten van beide geslachten elkaar bestuiven. Vrouwelijke cultivars hebben een vollere bloeiwijze dan mannelijke, daarom werden aanvankelijk alleen vrouwelijke exemplaren aangeplant.
Meer mannelijke planten
De laatste jaren worden ook steeds vaker mannelijke planten toegepast, omdat de productie van pampagras is veranderd. Voorheen werden de vrouwelijke planten vegetatief vermeerderd. Van alle planten weet je dan zeker dat ze vrouwelijk zijn. Nu kweekt men ook planten op uit geïmporteerd zaad. Het is bij jonge planten voor de eerste bloei niet mogelijk om onderscheid te maken tussen mannelijke en vrouwelijke exemplaren. Zodoende worden er nu ook mannelijke planten in siertuinen aangeplant, die hun vrouwelijke soortgenoten kunnen bestuiven.
Italië, Portugal en Spanje beschouwen pampagras als een invasieve exoot. Het verdringt daar de oorspronkelijke vegetatie. Bovendien verhoogt de ophoping van afgestorven, verdroogd pampagrasblad de brandgevoeligheid van terreinen. West-Europa beschouwt pampagras nog niet als invasief, maar het is niet ondenkbaar dat de plant zich in de Nederlandse kustduinen permanent vestigt.
Een derde plant die zich meer verspreid omdat er meer cultivars op de markt zijn is de boomwurger (Celastrus orbiculatus). De plant komt uit Azië en is al sinds 1863 in ons land verkrijgbaar. Ruim honderd jaar later zijn echter pas de eerste verwilderingen van boomwurger gesignaleerd. Zo is van de zomer een tien jaar oude Celastrus in een afgelegen deel van het Lauwersmeergebied aangetroffen.
Mooie bessen
Die recentelijke verspreiding wordt vermoedelijk veroorzaakt omdat er tegenwoordig zowel mannelijke (’Hercules’), vrouwelijke (’Diana’) als zelfbestuivende (’Hermaphroditus’) op de markt zijn. Wanneer je verschillende cultivars combineert, is de kans groter dat de klimplant mooie bessen krijgt. Een van de eigenschappen – naast een uitgesproken herfstkleur – waarom de plant wordt toegepast. Vogels eten vervolgens die bessen op en helpen zo mee de klimplant te verspreiden.
In het oosten van de Verenigde Staten is de boomwurger een beruchte invasieve exoot, vanwege het verdringen van de inheemse bosflora en de schade aan bomen. In Europa neemt het wetenschappelijk forum IAS (Invasive Alien Species) momenteel de risicobeoordeling van Celastrus orbiculatus onder de loep. Het is dus mogelijk dat de klimplant op de Unielijst van verboden soorten terechtkomt.
Inheemse alternatieven
Floron en de Nvwa adviseren om bij het kiezen van planten ook te kijken of de plant (potentieel) invasief is. Voor twaalf veelgebruikte planten bieden zij inheemse alternatieven aan. Die lijst van twaalf breidt Floron dit jaar uit naar honderd. De honderd invasieve exoten komen in een digitale database samen met alle exoten die niet invasief zijn. Je kunt dan op www.tuinernietin.nl een plant opzoeken en krijgt dan óf een inheems alternatief gepresenteerd óf de verzekering dat je de plant met een gerust hart kan toepassen als deze niet invasief is. Eind dit jaar moet de database online staan.
