Neerslaggolf dwingt tot verbeteringen in waterbeheer

Hoogheemraadschap van Rijnland heeft de situatie rond de neerslaggolf geëvalueerd die Boskoop begin september trof. Volgens het KNMI was er, voor Nederlandse begrippen, uitzonderlijk veel water in korte tijd gevallen. Uit de evaluatie zijn verbeterpunten gekomen.

Het was eerst niet duidelijk hoeveel water er in het noordoosten van Boskoop was gevallen op 5 september 2018. Rijnland hield het eerst op ruim 100 mm, kwekers hadden 151 mm gemeten. Het KNMI werd erbij gehaald: het ging na 24 uur om 140 tot lokaal zelfs 170 mm neerslag. Uniek voor Nederlandse begrippen.

Hoogheemraad Sjaak Langeslag beschrijft die dag als volgt. „We zaten in een droogtecalamiteit, ’wees zuinig met water’. Toen voorspelde het KNMI neerslag, het zou eerst 10-20 mm zijn. Een paar dagen later ging het over 40-60 mm, waarop alle gemalen direct werden aangezet. Zoveel water moet het systeem kunnen hebben.” Al snel bleek er nog veel meer te gaan vallen, waarop de calamiteitenorganisatie van Rijnland in werking trad.

„Het was een keten van gebeurtenissen”, aldus Langeslag. Normaal gesproken wordt overtollig water vanuit Gouwepolder, Spoelwijk en Koetsveld afgevoerd naar de Gouwe. „Er kwam vraag om te gaan overpompen in De Wijk, maar die polder zat zelf al vol. Later is hier wel naar overgepompt, maar het water liep inmiddels ook over naar Middelburg en Tempel.” Al dat gepomp voorkwam niet dat diverse kwekerijen onder water bleven. „Ons systeem is niet bestand tegen zoveel water.”

De gebeurtenissen zijn nu doorgesproken met stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop. „We zijn ontzettend blij met het waterschap”, zegt voorzitter Michiel Gerritsen, „want Rijnland heeft onze boomkwekerij voortreffelijk door de hete zomer getrokken.” Bij het evalueren van de wateroverlast zijn echter vier verbeterpunten naar voren gekomen.

1 Meer berging in de regio

Het allerbelangrijkste verbeterpunt is dat de regio Boskoop meer piekberging en calamiteitenberging nodig heeft. Piekberging is een omdijkt stuk polder waarin je water tijdelijk laat lopen om de Gouwepolder te ontlasten. Calamiteitenberging is een nog grotere buffer die langere tijd onderwater kan staan. „Daar moeten we echt mee aan de slag”, aldus Gerritsen, maar zo gemakkelijk gaat dat niet.

Je kunt in de polders Middelburg en Tempel wel een dijk van bijvoorbeeld 60 cm hoogte aanleggen. „Dan kun je daar snel veel water bergen”, zegt Langeslag, „maar dat moet je eerst bestuderen op technische en financiële haalbaarheid. En om het uiteindelijk te mogen doen, zijn we wel afhankelijk van grondeigenaren.” Meer oppervlaktewater in de Gouwepolder zelf is ook een mogelijkheid. „Als je bijvoorbeeld een stuk land zou afgraven, kun je meer water bergen.”

2 Peilvakscheidingen op hoogte

Rijnland investeert sinds 2015 al €5,5 miljoen in het Boskoopse watersysteem, onder andere in het verbreden van de watergangen naar gemaal Th. Brans: zodat water sneller is af te voeren. „Maar het verbreden is nog niet klaar”, zegt Langeslag. Daarnaast moeten de peilvakscheidingen in Spoelwijk en Koetsveld worden verhoogd, maar dat werk kan nog niet beginnen. „De scheidingen lopen kriskras rond die peilvakken, dat maakt het ingewikkeld. Voor het uitvoeren zijn we al in gesprek met de grondeigenaren.” Gerritsen is ervan overtuigd dat het verhogen kan gebeuren. „Op korte termijn.”

3 Snellere responstijd Rijnland

De tijd tussen eerste signalen van een dreigende situatie, en het installeren en ook echt aanzetten van pompen duurde volgens kwekers te lang op 5 september. Na eerdere wateroverlast, in juli 2014, is er op het Rijneveld wel een extra vaste opstelplaats voor pompen gekomen. Gerritsen: „Wat ons betreft wordt dat een permanente opstelling.”

Rijnland zette zijn noodscenario in toen in de ochtend de tweede bui begon te vallen. In dat scenario plaatsen loonwerkers uit de regio trekkers en pompen; volgens afspraken met het waterschap. „We hebben daar zelf een behoorlijk aantal pompen in eigendom, met slangen erbij.”

De capaciteit van gemaal Brans is ruim 200 m3/min. Rond de middag was er 165 m3/min bijgeplaatst; in de namiddag nog eens 50 m3/min en ’s avonds nog eens 80 m3/min, aldus Langeslag. „Een bepalende factor daarbij is ook de verwerking via het boezemsysteem.”

Ook al reageert Rijnland nog sneller, 170 mm vergt veel tijd om te verwerken. „170 mm is net als 17 emmers van 10 l op een deurmat”, legt Langeslag uit. „Je kunt bijvoorbeeld wel 2 emmers per uur weghalen, en 4 emmers als je de capaciteit verdubbelt. Maar dan staan er nog 13 emmers.”

Met extra pompcapaciteit kan dus wel de tijdsduur dat bedrijven onderwater staan, korter worden. „Dat is essentieel voor de boomkwekerij”, stelt zowel Gerritsen als Langeslag.

4 Calamiteitenplannen beter afstemmen

Rijnland is wel verantwoordelijk voor het waterbeheer, maar heeft ook te maken met gemeenten die hun eigen calamiteitenplannen hebben. Gerritsen vindt dat die plannen beter op elkaar afgestemd moeten worden. „En een calamiteit een keer samen oefenen.”

Wat Belangenbehartiging Greenport Boskoop betreft moet er extra financiering komen voor maatregelen in de regio. De stichting gaat met Rijnland hierover verder praten. De hoogheemraad verwacht geen financiering vanuit de rijksoverheid. „Dit zijn puur regionale maatregelen”, aldus Langeslag. „Wij denken dat in samenwerking met de Greenport en grondeigenaren maatregelen te realiseren zijn.”